قمارِ بُمبیِ خطرناک با روحانیون

احمدی نژاد // سید علی خامنه ای // انرژی هسته ای // بمب هسته ای

گفتگوها دربارۀ برنامۀ اتمی ایران با مانعی روبروست: آیت الله باید برای انجام مصالحه وجهۀ خود را حفظ کند، و برای حفظ چهره نباید مصالحه کند.
گفتگوهای هسته ای جدید پنج عضو پیوستۀ شورای امنیتسازمان ملل (به همراه آلمان و ایران) در استانبول توجه جهان را به شرایط احتمالی توافقی جلب کرد که ممکن است در جریان دیدار بعدی در ۲۳ مه در بغداد انجام شود. چگونه می توان این نکته را توضیح داد که رهبری ایران ظاهراٌ برای رسیدن به راه حلی آمادگی دارد؟

البته که تحریم های اقتصادی و انزوای سیاسی به حکومت فشار زیادی وارد کرده است، بویژه سپاه پاسداران که جامعۀ جهانی عمدتاٌ رهبران و صنایع آنها را هدف تحریم قرار داده اند. اما این تنها عامل نیست.
لبخندی بر چهره
دستگاه تبلیغاتیِ حکومت گفتگوهای استانبول را پیروزیِ جمهوری اسلامی و شکستی برای غرب جلوه می دهد. در عمل می خواهند هم افکارعمومی مردم ایران و هم جهانیان را آمادۀ مصالحه ای مهم کنند.
باید به یاد بیاوریم که برای ایران وجهۀ این کشور همان اهمیتی را دارد که فعالیت های هسته ای. یک راهبرد مؤفق باید برای ایران ممکن سازد از گفتگوها با لبخند بیرون بیاید، حتی اگر قرار باشد از بخش های مهمی از برنامۀ هسته ای خود چشم بپوشد.
رهبر ایران آیت الله علی خامنه ای سیاست هسته ای آشتی ناپذیر را کانون افتدار داخلی خود قرار داده است. وی سال ها تلاش مسئولان ایران را در مورد رسیدن به توافق احتمالی با غرب به جهت تریدی که به صداقت آنها داشت با اشکال مواجه ساخت. معتمدانش آنقدر زیرک نبودند که مصالحه ای را بیابند که همچنان وی را قادر می خواست خود را رهبری ضد آمریکایی و سازش ناپذیرنشان دهد.
مصالحه همانقدر خطرناک است که خیره سری
آمریکا و متحدانش باید در جریان گفتگوها دو کار را با هم انجام دهند: فشار سیاسی و تحریم های اقتصادی را شدت بدهند و در عین حال جدی مذاکره کنند. باید اصرار کنند که ایران برنامۀ هسته ای خود را شفاف کند و اگر حکومت به نحوی که بررسی آن ممکن باشد تضمین دهد دنبال سلاح اتمی نیست گام به گام از تحریم ها بکاهند. بدترین حالت، امکان حملۀ پیشگیرانۀ اسرائیل و گزینه بودن آن برای آمریکاست.
گفتگوهای جدید صرفنظر از نتیجه اش خامنه ای را در موقعیتی دشوار آورده است. به عنوان مسئول سیاست هسته ای ایران، مصالحه ها برای او همانقدر خطرناکند که خیره سری. این گفتگوها احتمالاٌ برای ایران آخرین فرصت است که سیاست هسته ای این کشور را تغییر دهد و جلوی برخورد نظامی را بگیرد و اقتصاد خود را نجات دهد. اما کوتاه آمدن در بخش هسته ای نیز می توانند انحصار قدرت خامنه ای را در سیاست داخلی به خطر بیندازند.
در معرض ارزیابی های نادرست
خامنه ای اهل حملۀ انتحاری نیست. در بیست و سه سالی که در رأس حکومت است از تصمیم های داخلی و خارجی خطرناک حذر کرده است. اما از ارزیابی های تا درست هیچ مصون نیست. در سال ۲۰۰۵ محمود احمدی نژاد با حمایت های مالی و سیاسی خامنه ای به ریاست جمهوری رسید.

مشکل بزرگتر خامنه ای جای دیگری است: وی آیت الله روح الله خمینی، سلفش و بنیانگذار جمهوری اسلامی، نیست که هویت نظام را شکل داد. خمینی آنقدر اعتماد به نفس داشت و اقتدارش آنچنان محکم بود که در صورت لزوم ترسی نداشت در راه حفظ منافع حکومت مصالحه کند. وجهۀ سیاسی خامنه ای در حال حاضر ارتباط نزدیکی با سیاست هسته ای دارد و او کاریزما و اقتدار خمینی را دارا نیست تا صاحبان نفوذ سیاسی و مذهبی را به مصالحه ترغیب کند.

البته امروز خامنه ای از این انتخاب به شدت پشیمان است. احمدی نژاد به دستورهای او بی اعتنایی می کند و می کوشد با به چابش کشیدن اقتدار خامنه ای او را نزد مردم بی اعتبار کند و نهادهای مهمی چون مجلس و دستگاه قضایی را دور می زند. در محافل سیاسی راز آشکار شده ای است که خامنه ای از اجازه دادن به نیروهای داوطلب بسیج در حمله به سفارت انگلیس در نوامبر گذشته نیز پشیمان است.
نتیجۀ ناخوشایند این وقایع این است که شاید خامنه ای طرفدار برخورد نظامی نیست اما از طرف دیگر ممکن است برای جلوگیری از این برخورد دچار ارزیابی نادرست باشد.
برنامۀ اتمی بیشتر وسیله است تا هدف
مشکل بزرگتر خامنه ای جای دیگری است: وی آیت الله روح الله خمینی، سلفش و بنیانگذار جمهوری اسلامی، نیست که هویت نظام را شکل داد. خمینی آنقدر اعتماد به نفس داشت و اقتدارش آنچنان محکم بود که در صورت لزوم ترسی نداشت در راه حفظ منافع حکومت مصالحه کند. وجهۀ سیاسی خامنه ای در حال حاضر ارتباط نزدیکی با سیاست هسته ای دارد و او کاریزما و اقتدار خمینی را دارا نیست تا صاحبان نفوذ سیاسی و مذهبی را به مصالحه ترغیب کند.
برای او برنامۀ اتمی نه هدف بلکه بیشتر وسیله ای است تا غرب و متحدانش را در منطقه مجبور کند منافع راهبردی حکومت را به رسمیت بشناسند. از این گذشته باور دارد که غرب می کوشد جمهوری اسلامی را با تهاجمِ «نرم» به فرهنگ و سیاستِ این کشور تضعیف کند و مصالحه در سیاست هسته ای را ناگزیر به مصالحه در مسائل حقوق بشر و دمکراسی و در نهایت به تغییر حکومت گسترش دهد.
خامنه ای در تنگنا
با این تفاصیل، این تضمین که غرب و بویژه آمریکا قصد ندارند رهبری ایران را سرنگون کنند بخش کلیدی مصالحه در بخش هسته ای خواهد بود. در واقع ممکن است خامنه ای بخواهد که این تضمین به فرستنده های فارسی زبان و حمایت سیاسی و مالی از مخالفان و نیز سانسور در اینترنت هم تسری یابد.
بحران اتمی باید با گفتگو حل شود، قبل از اینکه به گفتۀ رئیس جمهور آمریکا باراک اوباما وقت بگذرد. مسئلۀ خامنه ای – و در نتیجه مشکل کسانی که با او مذاکره می کنند – این است که او از مؤفقیت احتمالی تنها بهرۀ اندکی می برد. بزرگترین مانع برای گفتگوهای مؤفق در وضعیت متضاد اوست: برای مصالحه باید چهرۀ خود را حفظ کند؛ اما برای حفظ چهرۀ خود نباید مصالحه کند.
* از: مهدی خلجی / در: ولت آنلاین